Երեխայի ինքնագնահատականի ձևավորման առանձնահատկությունները

Շատ ծնողներ մտահոգվում են, թե ինչպե՞ս դաստիարակեն իրենց երեխաներին, որպեսզի նա մեծանա պատասխանատու, ինքնավստահ, դրական ինքնաընկալմամբ և ունենա ադեկվատ ինքնագնահատական:

«Ինքնագնահատական» տերմինը մեր օրերում շատ հաճախ է օգտագործվում, բայց ոչ միշտ հոգեբանների կողմից: Ինքնագնահատականն իրենից ներկայացնում է բարդ հոգեբանական համակարգ. այն հոգեկան տարբեր գործընթացների համախումբ է, որը թույլ է տալիս երեխային ճանաչել ինքն իրեն որպես մեծ աշխարհի մի մասնիկ: Ինքնագնահատականը կատարում է կարգավորող, պաշտպանիչ և զարգացնող գործառույթներ:

Անձի ինքնագնահատականն ունի երկու կարևոր բաղադրիչ՝ կոգնիտիվ և հուզական: Առաջինը անձի գիտելիքներն են իր մասին, իսկ երկրորդը՝ նրա վերաբերմունքն է սեփական անձի վերաբերյալ:

Դրական ինքնավերաբերմունքի ձևավորման համար չափազանց կարևոր են երեխայի կյանքի առաջին տարիները: Ֆիզիոլոգիական պահանջմունքների բավարարման հետ զուգահեռ երեխան նաև կարիք ունի խնամքի և հոգեբանական աջակցության, առանց որի երեխան կունենա դժվարություններ դրական ինքնաընկալման ձևավորման գործընթացում, հետագայում նաև միջանձնային փոխհարաբերություններում, ուսման մեջ և կարիերայում:

Ինքնագնահատականի ձևավորման վրա մեծ ազդեցություն ունի այն մթնոլորտը, որի ներքո ընթացել է երեխայի դաստիարակության գործընթացը: Չափազանց կարևոր է ծնողների, հարազատների կամ խնամակալների վերաբերմունքը երեխայի նկատմամբ, տարիքի հետ այդ գործընթացին մասնակից են դառնում ուսուցիչները, հասակակիցները և երեխային շրջապատող սոցիալական միջավայրը: Այդ գործնթացում ընտանիքը հանդիսանում է առաջնային ու հիմնական օղակ նորածնային և նախադպրոցական տարիքում: Մանկության և դեռահասության շրջանում անձի ինքնագնահատականի ձևավորման վրա ավելի մեծ ազդեցություն են սկասում ունենալ շրջապատը և հասակակիցները:

Ինքնագնահատականը կայուն չէ, քանի որ այն կյանքի տարբեր իրավիճակներում, կախված տարբեր հանգամանքներից, կարող է փոփոխվել: Ինքնագնահատականի դերը կարևոր է նաև այն պատճառով, քանի որ այն շատ դեպքերում հանդիսանում է նպատակասլացության և նվաճումների հիմքը:

Ինքնագնահատականի ձևավորումը տեղի է ունենում գործունեության, միջանձնային շփման և համագործակցության ընթացքում: Ադեկվատ ինքնագնահատականի ձևավորումը մեծապես կախված է նրանից, թե որքանով օբյեկտիվ կգնահատվեն երեխայի գործողությունները: Ինքնագնահատականի հետ է կապված երեխայի ինքնակատարելագործման ձգտումը: Որքան ավելի վաղ երեխայի մոտ ձևավորվի ադեկվատ ինքնագնահատական, այնքան ավելի մեծ հաջողությունների նա կհասնի ապագայում:

Ադեկվատ ինքնագնահատականի ձևավորման համար կարևոր է.

• Սիրել և ընդունել երեխային

• Ավելի շատ խրախուսել, քան պատժել

• Թողնել, որպեսզի երեխան լինի հնարավորինս ինքնուրույն

• Բացատրել երեխայից ակնկալվող պահանջները

• Չչարաշահել իշխանությունը, որ ծնողը ունի երեխայի նկատմամբ

• Լսել երեխայի կարծիքը, բայց միևնույն ժամանակ չշարժվել միայն նրա ցանկություններով և քմահաճույքներով

• Սովորեցնել երեխային հաշվի առնել շրջապատի կարծիքը, սակայն միևնույն ժամանակ ունենալ սեփական տեսակետը

• Սովորեցնել երեխային ադեկվատ ընդունել քննադատությանը

• Սովորեցնել երեխային հարգանքով վերաբերվել այլոց զգացմունքներին և ցանկություններին

• Դիմել երեխայի օգնությանն, ինչպես հավասարը հավասարին

• Լինել հնարավորինս օբյեկտիվ երեխայի վարքի և գործողությունների նկատմամբ

Այսպիսով, ինքնագնահատականը կարևոր տեղ ու դեր ունի անձի ձևավորման և կայացման գործում: Այն կարող է լինել բարձր, ցածր, ադեկվատ կամ ոչ ադեկվատ: Սակայն կարևոր է հասկանալ, որ նրանից, թե որքան ավելի ադեկվատ է երեխայի ինքնագնահատականը՝ այդքան ավելի ճիշտ նա կարող է գնահատել իր մտավոր, ֆիզիկական ունակությունները, դրական և բացասական որակները, ուժեղ և թույլ կողմերը և ունենալ անձնային աճ:

#Ինքնագնահատական #Տարիքայինհոգեբանություն #Մանկանհոգեբանություն